Żałoba u dzieci

Dużo się mówi o tym, że rodzice są całym światem dla małego dziecka, ale z jakiegoś powodu w momencie śmierci jednego z rodziców zapominamy o tym i dzieciom zostaje odebrane prawo przeżywania żałoby. Dziecko potrafi od urodzenia rozróżnić matkę od wszystkich innych osób, dlaczego więc sądzimy, że nawet bardzo małe dziecko nie będzie przeżywało żałoby po stracie swojego całego świata? To do nas – dorosłych, należy obowiązek zaopiekowania się dzieckiem, któremu zmarł ktoś bliski. Jest to tym trudniejsze, że najprawdopodobniej sami przeżywamy ból po stracie, ale nie ma powodu tego ukrywać przed dzieckiem. Jeśli czujemy, że do oczu napływają nam łzy to nic złego, że dziecko zobaczy, że nam również jest smutno i nie ma sensu ich powstrzymywać lub chować się przed dzieckiem. W żałobie dla dziecka jeszcze ważniejsze będzie poczucie bezpieczeństwa i stałości członków rodziny – jeżeli zaczniemy unikać dziecka, żeby nie widziało naszych łez to naturalnie może się pojawić myśl, że skoro jedna osoba umarła to teraz wszyscy członkowie rodziny również je opuszczą. W tych trudnych chwilach nie możemy zapominać o tym jak ważna jest nasza obecność dla dziecka i pewność, że nie zostanie ono samo.

Rozmowy z dziećmi na temat śmierci członka rodziny mogą być szczególnie trudne ze względu na przymus dostosowania sposobu rozmowy do wieku i możliwości dziecka. Małe dzieci mogą nie rozumieć jeszcze czym jest śmierć i jeśli nie miały wcześniej do czynienia ze śmiercią choćby napotkanego podczas spaceru zwierzątka to może być im ciężko zrozumieć co właściwie się stało i dlaczego rodzic nie może zwyczajnie wrócić do domu. Warto się w takiej sytuacji wspomóc książeczkami edukacyjnymi na temat śmierci, które stworzone zostały właśnie z myślą o takich sytuacjach. Pamiętajmy przy tym, że nie możemy okłamywać dzieci i mówić, że rodzic np. wyjechał w daleką podróż, ponieważ dziecko może się poczuć opuszczone i zdradzone, a ponadto szybko pojawi się pytanie: to kiedy wróci? Co więcej, kiedy dziecko dowie się prawdy, nie będzie szukało wsparcia u bliskich, którzy je oszukali.

Bardzo ważnym aspektem przeżywania żałoby zarówno u dzieci jak i dorosłych jest możliwość pożegnania zmarłego i wspólne opłakiwanie straty w gronie bliskich. Dzieci często nie są pytane o chęć uczestniczenia w pogrzebie, ale jeśli dziecko jest wystarczająco duże, żeby rozumieć co się wydarzyło, to powinno mieć możliwość samo zdecydować, czy chce wziąć udział w ceremonii, czy chciałoby się pożegnać w inny, być może bardziej symboliczny sposób. Jeżeli dziecko postanowiło pójść na ceremonię pochówku to dobrze jest zadbać o to, żeby wcześniej wytłumaczyć co dokładnie będzie się działo podczas pogrzebu i jeszcze raz, przed samym wydarzeniem zapytać, czy podtrzymuje chęć udziału. Jeżeli dziecko jest za małe, żeby samodzielnie podjąć decyzję to ta odpowiedzialność spoczywa na jego opiekunach – pamiętajmy, że jeśli dziecko nie weźmie udziału w pogrzebie to i tak bardzo ważne jest, żeby mogło się w symboliczny sposób pożegnać ze zmarłym. Propozycją takiego symbolicznego pożegnania może być np. rozmowa o śmierci bliskiej osoby, podczas której dziecko narysuje kartkę dla zmarłego, a następnie wspólnie z opiekunem pójdzie ją złożyć na grobie.

Dzieci przeżywają żałobę często w sposób zupełnie nieoczekiwany dla dorosłych. Wyrażają ją najczęściej fizycznie, a nie słownie i przejawia się ona w krótkich zrywach, ponieważ między nimi dzieci wydają się jakby nieporuszone sytuacją. Jest to częste zachowanie, ale nie jedyny wzorzec. Często też wątki dotyczące śmierci pojawiają się w zabawie np. poprzez odgrywanie pogrzebu lub uwzględnianiu sytuacji śmierci w innych formach zabawy. Poniżej kilka pomysłów jak wspierać dziecko w żałobie:

• Zapewnij dziecko, że jest kochane i wciąż pozostanie pod Twoją opieką,
• Staraj się podtrzymywać dotychczasowy porządek w życiu dziecka np. regularne chodzenie do przedszkola,
• Rozmawiaj z dzieckiem o zmarłym, kiedy samo wychodzi z inicjatywą. Nie wyjawiaj więcej szczegółów, niż dziecko pyta – jeśli będzie chciało wiedzieć więcej to poprosi o informacje,
• Używaj prostego i zrozumiałego języka. Być może będziesz musiał kilkukrotnie coś powtarzać i wyjaśniać,
• Zachęcaj dziecko do rozmowy o swoich przeżyciach i emocjach, możliwe, że wielu z nich nie rozumie, a Twoja pomoc może się okazać niezastąpiona,
• Nie ukrywaj swojej żałoby przed dzieckiem, niech wie, że łzy i żal to naturalne i akceptowalne reakcje.

Każdy z nas ma prawo do przeżywania żalu po stracie bliskiej osoby. Nie odbierajmy tego prawa dzieciom i nie umniejszajmy ich przeżywania. Dzieci często są bardzo zagubione i nie potrafią zrozumieć co się z nimi dzieje, komunikują na swój sposób żałobę, a my jesteśmy od tego, żeby ten komunikat odebrać i się nimi zaopiekować.